Toυ Ευάγγελου Ορφανίδη*
Το ψέμα είναι κάτι που προβλημάτιζε ανέκαθεν τους γονείς. Στην πραγματικότητα, όμως, το ψέμα είναι μέρος της συμπεριφοράς και απαραίτητο στοιχείο της ανάπτυξης του παιδιού. Είναι μια «ικανότητα» που έχουν όλα τα παιδιά και τη χρησιμοποιούν περίτεχνα, κυρίως για την αποφυγή της τιμωρίας ή και ενοχής. Μέχρι το παιδί να κλείσει τα επτά, συχνά συγχέει την πραγματικότητα με τη φαντασία.
Μερικές φορές ακούμε το παιδί να λέει π.χ. «είδα ένα ιπτάμενο ελέφαντα». Αυτό βεβαίως δεν μπορεί να θεωρηθεί ψέμα. Η φαντασίωση διαφέρει από το ψέμα όταν το παιδί δεν θέλει να επιτύχει κάτι μ’ αυτό, να χειραγωγήσει ή να παρουσιάσει το επιθυμητό για πραγματικό. Ακόμη κι αν το παιδί βάζει φαντασία, στην πραγματικότητα π.χ. «ο δράκος έχυσε το γάλα στο πάτωμα», δεν το κατακρίνουμε και προσπαθούμε να απαντούμε μέσα από την δική του πραγματικότητα, π.χ.: «Εγώ νομίζω ότι νιώθεις άσχημα που έχυσες το γάλα στο πάτωμα και θα ήθελες να ήταν ο δράκος που το έκανε». Υπάρχουν, όμως, και άλλα ψέματα που δεν πρέπει να παρακάμπτονται. Το ψέμα είναι η πρώτη ένδειξη απουσίας εμπιστοσύνης μεταξύ παιδιού και ενήλικα. Μπορούμε να το δούμε ως μια γενική ανασφάλεια που έχει το παιδί απέναντι στους γονείς του. Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι τα παιδιά δεν λένε ψέματα χωρίς λόγο.
Η διέξοδος
Το ψέμα για το παιδί είναι ένας τρόπος για να αλλάξει κάτι στη ζωή του, είναι η διέξοδος από κάτι συνήθως αρνητικό. Όταν προσπαθούμε απλώς να εξαλείψουμε το ψέμα από τη σχέση μας με το παιδί, χάνουμε απλώς το χρόνο μας χωρίς αποτέλεσμα. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διερωτηθούμε γιατί το παιδί λέει ψέματα, συζητώντας μαζί του το «γιατί», χωρίς να είμαστε επικριτικοί.
Αυτό από μόνο του δεν θα φέρει αποτελέσματα, αλλά θα δημιουργήσετε καινούργια θετικά δεσμά εμπιστοσύνης και κατανόησης, μειώνοντας έτσι τα κίνητρα του παιδιού σας να λέει ψέματα. Σε αντίθεση με τα πιο μικρά παιδιά, τα παιδιά μικρότερης σχολικής ηλικίας λένε συνειδητά ψέματα και οι συνηθέστεροι λόγοι είναι:
*Να αποφύγουν τιμωρία ή ενοχή για κάτι που έκαναν.
*Να εκφράσουν θυμό στους γονείς.
*Για να επαινεθούν από τους ενήλικες.
Τα πιο μεγάλα παιδιά έχουν διαφορετικά κίνητρα, όπως:
*Να τραβήξουν προσοχή και αυτοπροβολή.
*Να καλύψουν φίλους τους.
*Για να μην αποκαλυφτεί μυστικό.
*Για να δοκιμάσουν τα όρια κάποιου ατόμου.
*Για να δοκιμάσουν τη δύναμή τους.
*Για να αποφύγουν την αμηχανία ή ντροπή.
*Προβλήματα σε ομάδα (οικογένεια, σχολείο). Ωστόσο, τα παιδιά άνω των 10 ετών που λένε συχνά ψέματα, δεν είναι καλό σημάδι και ίσως δεν θα έπρεπε να το αντιμετωπίσουμε με χιούμορ ή περιφρόνηση. Το πρώτο βήμα είναι η διερεύνηση, γιατί το παιδί είπε ψέματα.
Οι πιο κοινές αιτίες συνήθως είναι το συναίσθημα της ζήλειας και ο ανταγωνισμός, όπως και ο φόβος της απόρριψης και η ανάγκη του παιδιού για περισσότερη προσοχή και αποδοχή από τους γονείς. Το παιδί αδυνατεί να βρει εναλλακτικές λύσεις για να τραβήξει την προσοχή των ενηλίκων, και όσο παράδοξο και αν ακούγεται το παιδί καταφεύγει στο «παράπτωμα», προτιμώντας να τιμωρηθεί αντί να αγνοηθεί.
Από τη φαντασία στην πραγματικότητα
Πώς μπορούμε να σπάσουμε τον κύκλο του ψέματος, τις δικαιολογίες και το μπλέξιμο της φαντασίας με την πραγματικότητα;
*Δημιουργήστε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εσάς και το παιδί, χωρίς το παιδί να μετανιώνει που μοιράστηκε το μυστικό του με εσάς.
*Η σωματική τιμωρία φέρνει πάντα τα αντίθετα αποτελέσματα.
Εξηγείστε στο παιδί σας τις συνέπειες του ψέματος, όπως:
*Το ψέμα είναι εμπόδιο στον δρόμο για την αγάπη και την εμπιστοσύνη, και βλάπτει τις σχέσεις των ανθρώπων.
*Το ψέμα πάντα αποκαλύπτεται (δεν ισχύει για την πολιτική).
*Το ψέμα μπορεί να μας ανακουφίζει αλλά μόνο για λίγο. Εάν το παιδί λέει ψέματα είναι καθήκον μας με το δικό μας προσωπικό παράδειγμα και όχι με τις λέξεις, να του μεταδώσουμε τη σημαντικότητα του να είμαστε αληθινοί και υπεύθυνοι για τις πράξεις μας, και ότι το σπίτι μας δεν είναι ένας τόπος όπου τα πάντα τιμωρούνται και κατακρίνονται, αλλά ένας τόπος όπου το παιδί μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα, παίρνοντας αγάπη και υποστήριξη όταν το χρειάζεται.
*Εγγεγραμμένος Κλινικός Ψυχολόγος, DipCH,
Ηλεκτρονική διεύθυνση: angelospsy@gmail.com
